Αγαπημένοι στιχουργοί στο ελληνικό τραγούδι (3): Λευτέρης Παπαδόπουλος.

 Ξεκινώντας να γράψω για τον Λευτέρη Παπαδόπουλο είχα εξαρχής ένα πρόβλημα: ήταν τόσα πολλά αυτά που έχει γράψει, τόσο μεγάλο σε έκταση αλλά και σε ποικιλία το στιχουργικό του έργο που δεν ήξερα πραγματικά από πού ν' αρχίσω και πού να τελειώσω! Χωρίς να έχω κοιτάξει αριθμούς και στατιστικές ρισκάρω να πω ότι ο Παπαδόπουλος είναι ο πολυγραφότερος Έλληνας στιχουργός.

Τον Λευτέρη Παπαδόπουλο τον "γνώρισα" μέσα από την τηλεοπτική εκπομπή των '70ς "Να η ευκαιρία" όπου ήταν ο ένας από τους πέντε κριτές που βαθμολογούσαν τους διαγωνιζόμενους. Ήταν αυστηρός στους βαθμούς του, βλοσυρός συνήθως, σπανίως χαμογελούσε και τα "έλεγε χύμα" κριτικάροντας το έργο των παιδιών που πήγαιναν να διαγωνιστούν. Αντιπαθούσε τον χαρακτηρισμό "ελαφρολαϊκό τραγούδι" που ήταν της μόδας τότε και χαρακτήριζε κάποια τραγούδια της εποχής με μοντέρνα ενορχήστρωση και "ολίγον από μπουζούκι" (ας πούμε Βοσκόπουλος, Μαρινέλλα, Δούκισσα, Λίτσα Διαμάντη). Αν κάποιος επίδοξος τραγουδιστής του έλεγε "εγώ τραγουδάω ελαφρολαϊκά", γινόταν πυρ και μανία. "Τι είναι αυτό, δεν υπάρχει τέτοιο πράμα, αυτό είναι ένα μπασταρδεμένο είδος" ήταν κάποιες από τις αντιδράσεις του στο άκουσμα της λέξης "ελαφρολαϊκό". Δεν το κρύβω ότι ακούγοντας όλα αυτά αρχικά μου είχε γίνει ελαφρώς αντιπαθής γιατί τον θεωρούσα υπερβολικό και ελαφρώς κολλημένο. Βεβαίως τότε ήμουν στις αρχές της εφηβείας, άκουγα κυρίως ξένα και δεν είχα ανακαλύψει ακόμα τον τεράστιο κόσμο των τραγουδιών του. 

Και τι δεν έχει γράψει λοιπόν ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Για 60 και πλέον χρόνια έγραφε στίχους για τραγούδια και έχει συνεργαστεί με όλους τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες. Μάνο Λοΐζο, Σταύρο Ξαρχάκο, Σταύρο Κουγιουμτζή, Μίμη Πλέσσα, Γιάννη Σπανό, Χρήστο Νικολόπουλο, Απόστολο Καλδάρα, Χρήστο Λεοντή, Μίκη Θεοδωράκη, Γιώργο Κατσαρό, Γιάννη Μαρκόπουλο κ.ά.

Τραγούδια του έχουν τραγουδήσει ο Καζαντζίδης, ο Μπιθικώτσης, η Μαρινέλλα, ο Πουλόπουλος, ο Διονυσίου, ο Πάριος, ο Νταλάρας, ο Μητσιάς, η Αλεξίου, ο Κόκοτας, η Μοσχολιού, η Τσανακλίδου, ο Βοσκόπουλος, η Γαλάνη, η Φαραντούρη, ο Μητροπάνος, η Γλυκερία, ο Καλατζής, η Κουμιώτη κλπ. Δηλαδή πρακτικά όλοι οι μεγάλοι και σπουδαίοι ερμηνευτές των τελευταίων 60 χρόνων έχουν τραγουδήσει σε κάποια στιγμή της καριέρας τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Τα 50 χρόνια της μεταπολίτευσης με αριθμούς.

 Συμπληρώνονται σε λίγες μέρες 50 χρόνια από την 24η Ιουλίου 1974, όταν η χούντα κατέρρευσε υπό το βάρος της κυπριακής τραγωδίας και αποκαταστάθηκε η δημοκρατία στην Ελλάδα. 50 χρόνια είναι πολύ λίγος χρόνος μέσα στην Ιστορία αλλά συγχρόνως και πάρα πολύς με τα κριτήρια της ανθρώπινης ζωής, περισσότερο από το μισό μιας ανθρώπινης ζωής ας πούμε. Και πάντως είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για απολογισμούς. Σ’ αυτό το άρθρο δεν πρόκειται να ασχοληθώ με όσα γίνανε και όσα δεν γίνανε αυτά τα 50 χρόνια, με τα πεπραγμένα δηλαδή των κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης. Θα ασχοληθώ μόνο με τους “αριθμούς” της 50ετίας, πώς αποτυπώνονται δηλαδή αυτά τα 50 χρόνια στατιστικά. Και ξεκινάμε από το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα για να προχωρήσουμε μετά και στα υπόλοιπα.

Πρόεδροι της Δημοκρατίας: Στον ανώτατο πολιτειακό θώκο έχουν αναδειχτεί 8 άτομα, κατά σειράν: Μιχαήλ Στασινόπουλος, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Κωνσταντίνος Καραμανλής, Χρήστος Σαρτζετάκης, Κωστής Στεφανόπουλος, Κάρολος Παπούλιας, Προκόπης Παυλόπουλος και Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Εάν εξαιρέσουμε τον πρώτο που ήταν “υπηρεσιακός”, από τους υπόλοιπους 7, εκλεγμένους από τη Βουλή προέδρους, οι 3 έκαναν διπλή θητεία, 2 πενταετίες δηλαδή (Καραμανλής, Στεφανόπουλος και Παπούλιας).

Αγαπημένοι στιχουργοί στο ελληνικό τραγούδι (2): Άλκης Αλκαίος.

Ο Άλκης Αλκαίος είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση στιχουργού-ποιητή στο ελληνικό τραγούδι. Και είναι ιδιαίτερη γιατί έχει και μια ιδιαίτερη, πικρή προσωπική ιστορία. Ό Άλκης Αλκαίος (πραγματικό όνομα Βαγγέλης Λιάρος) γεννήθηκε στην Κοκκινιά Θεσπρωτίας το 1949 και έζησε τα παιδικά του χρόνια στην Πάργα. Ο ίδιος έλεγε ότι ο Βαγγέλης είναι γέννημα Κοκκινιώτης και θρέμμα Παργινός, ενώ ο Άλκης είναι γέννημα και θρέμμα Παργινός. Ξεκίνησε να γράφει στίχους από τα μαθητικά του χρόνια έχοντας ως πρότυπο τον Κώστα Καρυωτάκη. Άλλωστε η πρώτη του επαφή με το κοινό, έστω και σε τοπικό επίπεδο, υπήρξε μια διάλεξη που έδωσε στην Πάργα, αρχές του 1967, μαθητής ακόμα, με θέμα "Κώστας Καρυωτάκης: Ο ποιητής που αγαπήθηκε και μισήθηκε" υπό την αιγίδα του Δήμου Πάργας.
Σπούδασε στη Νομική της Αθήνας και ανέπτυξε αντιδικτατορική δράση, με αποτέλεσμα να συλληφθεί από τη χούντα και να βασανιστεί άγρια. Τα βασανιστήρια του άφησαν μόνιμες βλάβες στην υγεία του αφού είχε έκτοτε σοβαρά νευρολογικά και κινητικά προβλήματα που οξύνθηκαν με τα χρόνια λόγω και ενός αυτοάνοσου που του παρουσιάστηκε.
Ο Μίλτος Πασχαλίδης, φίλος και συνεργάτης του, έχει γράψει το βιβλίο "Αγύριστο κεφάλι-Ο Άλκης Αλκαίος που γνώρισα". Εκεί αποκαλύπτει και μια συγκλονιστική ανθρώπινη ιστορία: «Τους δυο βασανιστές του ο Αλκαίος τους συνάντησε κάποτε. Τον ένα στην Ευελπίδων, έξω από μια αίθουσα δικαστηρίου. Ήταν αστυνομικός. Ο Άλκης τον γνώρισε αμέσως. Του λέει “Με θυμάσαι;” Ο άλλος δεν τον κατάλαβε. “Κάτι μου θυμίζεις αλλά δεν είμαι σίγουρος. Μήπως υπηρετήσαμε μαζί φαντάροι;” Ο Άλκης χαμογέλασε και του είπε: “Έχεις δίκιο. Μαζί υπηρετήσαμε. Μόνο που εσύ ήσουν από πάνω και εγώ από κάτω”. Έκανε μεταβολή και έφυγε. Τον άλλο τον πέτυχε στο καράβι. Ήταν μαζί με τον αδελφό του Γρηγόρη ο οποίος του λέει: “Δειξ' τον μου τον πούστη να τον σκίσω”. Δεν του τον έδειξε. Έκανε μόνο μια κίνηση με το δεξί χέρι. “Προχώρα, δεν έχει σημασία”».

"Ιστορικές" ατάκες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου: ένα άτυπο top-10

Ο παλιός ελληνικός κινηματογράφος των δεκαετιών '50, '60 και εν μέρει '70 είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο στην πολιτιστική ζωή αυτής της χώρας. Με τις ταινίες του έχει μεγαλώσει όχι μόνο η δική μου γενιά, αλλά και κάμποσες ακόμα γενιές, πριν και μετά. Με τις ταινίες αυτές διασκεδάσαμε τα Σαββατιάτικα βράδια της παιδικής μας ηλικίας, γελάσαμε, συγκινηθήκαμε, ταυτιστήκαμε με τις ιστορίες του και τους ήρωές του. Μέσα από τις ταινίες αυτές μάθαμε τους Έλληνες ηθοποιούς: τους ζεν πρεμιέ, τους ωραίους, τους κακούς, τους αστείους, τις μοιραίες γυναίκες, τις κακές και άκαρδες πεθερές και ούτω καθ' εξής. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι ταινίες αυτές, όσες φορές και αν βλέπονται, γοητεύουν πάντα και αρέσουν, και η γοητεία τους είναι διαχρονική και αγγίζει όλες σχεδόν τις ηλικιακές ομάδες: από τους ανθρώπους που τις πρωτοείδαν στο πανί και στις σκοτεινές αίθουσες μέχρι τις πολύ νεαρές σημερινές ηλικίες. 
Όταν άρχισα να γράφω αυτό το σημείωμα ήμουνα σίγουρος ότι θα εύρισκα τόσο πολλές ατάκες από τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο άξιες να μνημονευτούν που δεν θα ήξερα ποιες να πρωτοβάλω. Στην πορεία διαπίστωσα ότι ενώ οι ατάκες είναι φυσικά πάρα πολλές, αυτές που έχουν μείνει και έχουν γίνει πραγματικά παροιμιώδεις δεν ξεπερνούν τις 15-20 (με κάπως πιο χαλαρά κριτήρια μπορεί να είναι και λίγο παραπάνω). Αποφάσισα λοιπόν να φτιάξω ένα ιδιότυπο top-10 και να συμπεριλάβω τις 10 πιο εμβληματικές και αναγνωρίσιμες από αυτές, με κάποια μικρή επεξήγηση-ανάλυση για την κάθε μία. Σε κάποιο επόμενο σημείωμα ίσως δούμε και κάποιες ακόμα ατάκες του παλιού ελληνικού σινεμά, λιγότερο ίσως γνωστές και αναγνωρίσιμες.
Ιδού λοιπόν οι δέκα πιο γνωστές και αναγνωρίσιμες ατάκες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, ατάκες που έχουν γίνει παροιμιώδεις:

1. Είναι πολλά τα λεφτά Άρη (Σπύρος Καλογήρου)
Από τη ταινία "Λόλα" (1964) σε σκηνοθεσία Ντίνου Δημόπουλου. Ο Στέλιος (Διονύσης Παπαγιαννόπουλος) προσλαμβάνει έναν μπράβο του υποκόσμου, τον Μαύρο (Σπύρο Καλογήρου), για να εξοντώσει τον Άρη (Νίκο Κούρκουλο) με τον οποίο έχει ανοιχτούς λογαριασμούς. Όταν συναντιούνται ο Κούρκουλος του λέει "είναι ανάγκη να χτυπηθούμε;" και ο Καλογήρου απαντάει "Πολλά τα λεφτά Άρη!". Η φράση έχει γίνει σχεδόν παροιμιώδης όποτε θέλουμε να πούμε σκωπτικά ότι το οικονομικό αντίκρισμα μιας δουλειάς (συνήθως βρομοδουλειάς) είναι μεγάλο.

Αγαπημένοι στιχουργοί στο ελληνικό τραγούδι (1): Μάνος Ελευθερίου

 

Το ελληνικό τραγούδι είναι μια τεράστια δεξαμενή που εκτός από πολλή και καλή μουσική περιέχει επίσης πολλή και καλή ποίηση. Ο στίχος στο ελληνικό τραγούδι είναι ένα κομμάτι ελαφρώς παραγνωρισμένο και οι στιχουργοί διαχρονικά ήταν στη σκιά των τραγουδιστών αλλά και των συνθετών. Κι όμως, ο στίχος στο τραγούδι είναι το ίδιο σημαντικός με τη μουσική και κάποιες φορές θα έλεγα ότι είναι και σημαντικότερος.
Μέσα σε όλον αυτό τον "ωκεανό" του ελληνικού τραγουδιού έχουν γραφτεί κατά καιρούς στιχουργικά αριστουργήματα, ποιήματα πραγματικά, που θα μπορούσαν άνετα να σταθούν αυθύπαρκτα σε ποιητικές συλλογές και σε ανθολογίες. Επειδή ο στίχος είναι ένα πράγμα που ανέκαθεν με ενδιέφερε και με μάγευε στο τραγούδι θα αφιερώσω μια σειρά από άρθρα στους πέντε-έξη πιο μεγάλους του είδους (κατά τα δικά μου πάντα γούστα).
Θα ξεκινήσω λοιπόν με αυτόν που "γνώρισα" χρονολογικά πρώτο και που μου έδωσε το ερέθισμα να ανακαλύψω και να αγαπήσω και τους υπόλοιπους αργότερα. Τα "Μαλαματένια λόγια" από τη "Θητεία" υπήρξε τραγούδι-σταθμός για μένα αφού με έβαλε, σε νεαρότατη ηλικία, στο κόσμο του καλού έντεχνου ελληνικού τραγουδιού και στον κόσμο του καλού, ποιοτικού στίχου. 
Το πρωτοάκουσα στο ραδιόφωνο όπως συνήθως συνέβαινε τότε. Μιλάμε για μια εποχή πού δεν υπήρχε διαδίκτυο, και που οι μόνοι τρόποι για να ακούσεις μουσική ήταν το ραδιόφωνο και ο δίσκος βινυλίου, άντε και καμιά "πειρατική" αντιγραμμένη κασέτα. Το τραγούδι με συνεπήρε με το πρώτο άκουσμα για την μελωδία του αλλά, κυρίως, για τα λόγια του, τα οποία φυσικά ήταν αδύνατον να απομνημονεύσω, και άρχισα να το ψάχνω μανιωδώς στα δισκάδικα. Την εποχή εκείνη όταν άκουγες ένα τραγούδι δεν ήταν αυτονόητο, όπως σήμερα, ότι μπορούσες να βρεις αυτομάτως ποιο είναι. Δεν υπήρχε διαδίκτυο να γκουγκλάρεις, δεν υπήρχαν σμαρτόφωνα με εφαρμογές φωνητικής αναγνώρισης και η μόνη πηγή πληροφόρησης ήταν το ίδιο το ραδιόφωνο, αν τύχαινε και ο παρουσιαστής έκανε αναφορά στον καλλιτέχνη και το τραγούδι. Διαφορετικά θα έπρεπε να κάνεις μαντεψιές για το ποιος τραγουδάει, ποιανού συνθέτη είναι, από ποιον δίσκο κλπ. 
Όταν πήρα στα χέρια μου τη "Θητεία" του Μαρκόπουλου ανοίχτηκε μπροστά μου ένας καινούργιος κόσμος μουσικής και στιχουργικής απόλαυσης. Είχαν προηγηθεί οι "Μετανάστες", επίσης του Μαρκόπουλου, σε στίχους του πολύ αξιόλογου θεατρικού συγγραφέα και στιχουργού Γιώργου Σκούρτη. Όμως στη "Θητεία" η ποίηση του Μάνου Ελευθερίου απογειώνει πραγματικά τα τραγούδια. Από τότε το όνομά του και η υπογραφή του έγιναν στο μυαλό μου συνώνυμα του καλού τραγουδιού και της υψηλής ποιητικής δημιουργίας. Χρησιμοποιώ επίτηδες την λέξη "ποιητικής" και όχι "στιχουργικής" γιατί για μένα οι στίχοι του Ελευθερίου και αρκετών ακόμα που έχουν δώσει το δικό τους στίγμα στο ελληνικό τραγούδι, είναι πραγματική ποίηση, εφάμιλλη, αν όχι ανώτερη, πολλών από τους μεγάλους ποιητές μας.

Μενέλαος Λουντέμης, ο αγαπημένος συγγραφέας της εφηβείας μας: μια μικρή ατοτίμηση.

 

Είχα διαβάσει το "Ένα παιδί μετράει τ' άστρα", το πλέον γνωστό και αναγνωρίσιμο μυθιστόρημα του Λουντέμη στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια, όπως οι περισσότεροι έφηβοι και παιδιά της γενιάς μου. Τότε, τα πρώτα χρόνια μετά την μεταπολίτευση, ο Λουντέμης ήταν "must", κάτι σαν μόδα, όπως μόδα ήταν τότε πλήθος συγγραφείς, ποιητές, καλλιτέχνες και πνευματικοί άνθρωποι της ευρύτερης Αριστεράς, ειδικά όσων το έργο είχε κάποια, μικρή ή μεγαλύτερη, πολιτική χροιά. Βέβαια τα χρόνια εκείνα ο Λουντέμης έχαιρε μιας γενικότερης εκτίμησης και αναγνώρισης και απόδειξη τούτου είναι ότι οι άνθρωποι που μου είχαν κάνει τότε δώρο εκείνο το βιβλίο ούτε κατά διάνοια δεν ήταν αριστεροί. Επειδή για κάποιο λόγο εκείνο το βιβλίο έχει πια χαθεί από τη βιβλιοθήκη μου, το αναζήτησα σε κάποια φιλική βιβλιοθήκη, το βρήκα και το ξαναδιάβασα πριν από 2-3 χρόνια. Σε άλλη έκδοση βέβαια, νεότερη και σε μονοτονικό.

Ξαναθυμήθηκα λοιπόν, μετά από πολλά χρόνια τις περιπέτειες και την αγωνία του Μέλιου στο εξατάξιο Γυμνάσιο της Έδεσσας, κάπου στη δεκαετία του 1920. Αυτό "μ' έβαλε στα αίματα" να αναζητήσω και να διαβάσω και τα υπόλοιπα 3 μυθιστορήματα του Λουντέμη που αποτελούν τη λεγόμενη "τετραλογία του Μέλιου", αφού ουσιαστικά αφηγούνται την ίδια ιστορία σε συνέχειες: "Συννεφιάζει", "Αγέλαστη άνοιξη", "Κάτω από τα κάστρα της ελπίδας". Ολοκληρώνοντας πρόσφατα και το τελευταίο νομίζω πως είναι πλέον μια καλή στιγμή να γράψω δυο λόγια για το έργο του Λουντέμη.

Η έκπτωση ενός "βασιλιά"

 Όχι, δεν μιλάω για κάποιον γαλαζοαίματο που έχασε ξαφνικά το θρόνο του. Απλώς, ο πρόσφατος θάνατος του Χρήστου Λέντζου, του ανθρώπου που συνέδεσε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον το όνομά του με τον φραπέ, μου έδωσε την αφορμή και το έναυσμα να γράψω κάτι για τον καφέ που για πολλά χρόνια ήταν ο αδιαφιλονίκητος "βασιλιάς" του καφέ στην Ελλάδα.

Ο φραπέ ή "φραπές" επί το λαϊκότερον, ξεκίνησε ως μια επινόηση του Δημήτρη Βακόνδιου το 1957 και για πολλά χρόνια κυριάρχησε στις προτιμήσεις των Ελλήνων, αρχικά ως καφές της νεολαίας και κατόπιν ως καφές των πάντων. Ουσιαστικά πρόκειται για μια παραλλαγή του ζεστού στιγμιαίου καφέ, του νες όπως έχει επικρατήσει να τον λέμε στην Ελλάδα (άλλη ενδιαφέρουσα ιστορία αυτή, πώς δηλαδή το όνομα μιας μάρκας καφέ ταυτίστηκε με το ίδιο το είδος).

Ο Βακόνδιος ήταν υπάλληλος της "Νεστλέ", της εταιρείας που είχε φέρει τον στιγμιαίο καφέ "νεσκαφέ" στην Ελλάδα. Το Σεπτέμβριο του 1957 στον χώρο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης θέλησε να φτιάξει έναν καφέ αλλά μη έχοντας πρόχειρο ζεστό νερό χτύπησε λίγο νεσκαφέ με κρύο νερό και ζάχαρη κι έτσι... γεννήθηκε ο φραπέ! Αυτός είναι και ο λόγος που η Θεσσαλονίκη θεωρείται η... γενέτειρα του φραπέ, και ο καφές αυτός έχει γίνει έμβλημα της πόλης μαζί με το κουλούρι Θεσσαλονίκης και τη μπουγάτσα.

Το νέο είδος καφέ διαδόθηκε αμέσως ταχύτατα μεταξύ της νεολαίας ενώ οι μεγαλύτερες ηλικίες, μαθημένες στον παραδοσιακό "ελληνικό" τον αντιμετώπισαν, όπως ήταν φυσικό, με δυσπιστία. ("Κρύος καφές με παγάκια που πίνεται με καλαμάκι; Μα είναι καφές αυτός;")