7 Νοεμβρίου 2024

Αγαπημένοι στιχουργοί στο ελληνικό τραγούδι (3): Λευτέρης Παπαδόπουλος.


 Ξεκινώντας να γράψω για τον Λευτέρη Παπαδόπουλο είχα εξαρχής ένα πρόβλημα: ήταν τόσα πολλά αυτά που έχει γράψει, τόσο μεγάλο σε έκταση αλλά και σε ποικιλία το στιχουργικό του έργο που δεν ήξερα πραγματικά από πού ν' αρχίσω και πού να τελειώσω! Χωρίς να έχω κοιτάξει αριθμούς και στατιστικές ρισκάρω να πω ότι ο Παπαδόπουλος είναι ο πολυγραφότερος Έλληνας στιχουργός.
Τον Λευτέρη Παπαδόπουλο τον "γνώρισα" μέσα από την τηλεοπτική εκπομπή των '70ς "Να η ευκαιρία" όπου ήταν ο ένας από τους πέντε κριτές που βαθμολογούσαν τους διαγωνιζόμενους. Ήταν αυστηρός στους βαθμούς του, βλοσυρός συνήθως, σπανίως χαμογελούσε και τα "έλεγε χύμα" κριτικάροντας το έργο των παιδιών που πήγαιναν να διαγωνιστούν. Αντιπαθούσε τον χαρακτηρισμό "ελαφρολαϊκό τραγούδι" που ήταν της μόδας τότε και χαρακτήριζε κάποια τραγούδια της εποχής με μοντέρνα ενορχήστρωση και "ολίγον από μπουζούκι" (ας πούμε Βοσκόπουλος, Μαρινέλλα, Δούκισσα, Λίτσα Διαμάντη). Αν κάποιος επίδοξος τραγουδιστής του έλεγε "εγώ τραγουδάω ελαφρολαϊκά", γινόταν πυρ και μανία. "Τι είναι αυτό, δεν υπάρχει τέτοιο πράμα, αυτό είναι ένα μπασταρδεμένο είδος" ήταν κάποιες από τις αντιδράσεις του στο άκουσμα της λέξης "ελαφρολαϊκό". Δεν το κρύβω ότι ακούγοντας όλα αυτά αρχικά μου είχε γίνει ελαφρώς αντιπαθής γιατί τον θεωρούσα υπερβολικό και ελαφρώς κολλημένο. Βεβαίως τότε ήμουν στις αρχές της εφηβείας, άκουγα κυρίως ξένα και δεν είχα ανακαλύψει ακόμα τον τεράστιο κόσμο των τραγουδιών του. 
Και τι δεν έχει γράψει λοιπόν ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Για 60 και πλέον χρόνια έγραφε στίχους για τραγούδια και έχει συνεργαστεί με όλους τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες. Μάνο Λοΐζο, Σταύρο Ξαρχάκο, Σταύρο Κουγιουμτζή, Μίμη Πλέσσα, Γιάννη Σπανό, Χρήστο Νικολόπουλο, Απόστολο Καλδάρα, Χρήστο Λεοντή, Μίκη Θεοδωράκη, Γιώργο Κατσαρό, Γιάννη Μαρκόπουλο κ.ά.
Τραγούδια του έχουν τραγουδήσει ο Καζαντζίδης, ο Μπιθικώτσης, η Μαρινέλλα, ο Πουλόπουλος, ο Διονυσίου, ο Πάριος, ο Νταλάρας, ο Μητσιάς, η Αλεξίου, ο Κόκοτας, η Μοσχολιού, η Τσανακλίδου, ο Βοσκόπουλος, η Γαλάνη, η Φαραντούρη, ο Μητροπάνος, η Γλυκερία, ο Καλατζής, η Κουμιώτη κλπ. Δηλαδή πρακτικά όλοι οι μεγάλοι και σπουδαίοι ερμηνευτές των τελευταίων 60 χρόνων έχουν τραγουδήσει σε κάποια στιγμή της καριέρας τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου.
Βιογραφικά: Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1935 στην Αθήνα, στην περιοχή της Πλατείας Βικτωρίας. Οι γονείς του ήταν προσφυγικής καταγωγής. Ο ίδιος πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια, μεγαλώνοντας μέσα στην Κατοχή και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Σπούδασε στη Νομική της Αθήνας και ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία. Από το 1959 μέχρι και το 2012 συνεργάστηκε ανελλιπώς με την εφημερίδα "τα Νέα". Ξεκίνησε στιχουργικά στις αρχές της δεκαετίας του '60 με τον Σταύρο Ξαρχάκο ("Άπονη ζωή" και "Φτωχολογιά") και συνέχισε με όλους τους παραπάνω "μεγάλους" του ελληνικού τραγουδιού, γράφοντας στίχους για δισκογραφικές δουλειές που έγραψαν ιστορία στο ελληνικό τραγούδι. Ο δίσκος του "Ο Δρόμος", το 1969, σε μουσική του Μίμη Πλέσσα είναι ο πιο εμπορικός ελληνικός δίσκος όλων των εποχών, με πωλήσεις που ξεπέρασαν το 1.000.000 αντίτυπα. Έγραψε στίχους για ταινίες, μιούζικαλ και θεατρικές παραστάσεις. Έχει μεταφράσει ποίηση του Λόρκα, του Νερούδα και του Ναζίμ Χικμέτ. Κυκλοφορούν τρία βιβλία με τραγούδια του ενώ έχει γράψει επίσης βιβλία για το ελληνικό τραγούδι, αυτοβιογραφικά ("Οι παλιοί συμμαθητές") και πολιτικά ("Το βρώμικο '89"). Υπολογίζεται ότι έχει γράψει συνολικά γύρω στα 1200 τραγούδια. Τιμήθηκε με βραβεία για το δημοσιογραφικό του έργο, ενώ πρόσφατα (Ιούνιος 2024) παρασημοφορήθηκε από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας (μαζί με τους Μίμη Πλέσσα και Γιάννη Μαρκόπουλο) για τη συνολική προσφορά του στο ελληνικό τραγούδι.
Ο στίχος του Παπαδόπουλου: Από τους μεγάλους στιχουργούς του ελληνικού τραγουδιού που έγραψαν στίχους για το λεγόμενο έντεχνο τραγούδι, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος είναι ο πιο "λαϊκός". Οι στίχοι του έχουν επιρροές από παλιότερους, καθαρά λαϊκούς στιχουργούς όπως η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, ο Κώστας Βίρβος, ακόμα και ο Βασίλης Τσιτσάνης. Ο στίχος του χαρακτηρίζεται από λυρισμό και απλότητα. Ο Παπαδόπουλος γράφει απλά, καθημερινά, όπως θα έγραφε ένας λαϊκός ποιητάρης, ένας μαντιναδολόγος ή ένας ερωτευμένος νεαρός που σκαρώνει στιχάκια για την αγαπημένη του. Όμως ο στίχος του δεν είναι απλοϊκός. Δίπλα στις συνηθισμένες, καθημερινές λέξεις χρησιμοποιεί με μαεστρία λέξεις από την παράδοση, τις ντοπιολαλιές, τις λαϊκές διαλέκτους των ανθρώπων του μόχθου. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος μεγάλωσε μέσα σ' ένα περιβάλλον που του έδινε έντονα αυτά τα ερεθίσματα. Παιδί στην Κατοχή και στον Εμφύλιο, σε μια λαϊκή γειτονιά της Αθήνας, νεαρός στα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια, μεστωμένος άντρας στα ταραγμένα χρόνια του '60 και στη δικτατορία, έζησε από πολύ κοντά και αφουγκράστηκε την αγωνία της φτωχολογιάς για επιβίωση, τους έρωτες, τα πάθη και τα μίση των απλών ανθρώπων, τα προβλήματα και τις δυσκολίες των ανθρώπων της βιοπάλης, την πίκρα του ξενιτεμού. Τα θέματά του τα αντλεί από την καθημερινότητα των απλών και ανώνυμων. Ο έρωτας είναι κυρίαρχο θέμα στα τραγούδια του. Αλλά και οι αναμνήσεις από την παιδική ηλικία ("Γέλαγε η Μαρία", "Οδός Αριστοτέλους", "Τζαμάικα" κ.ά.). Και οι δυσκολίες των ανθρώπων του μεροκάματου ("Φτωχολογιά", "Άπονη ζωή"). Ο ύμνος στη νιότη, τη λεβεντιά, τον έρωτα, την αγάπη, την παληκαριά, την ειλικρίνεια, σε όλα τα θετικά και τα μεγάλα της ζωής, είναι διάχυτος σε όλο το έργο του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Καταφέρνει με τους στίχους του και μπαίνει στο "πετσί" πολλών και διαφορετικών τύπων ανθρώπων και αποτυπώνει έξοχα τον ψυχισμό τους: του ερωτευμένου (και της ερωτευμένης γυναίκας, ο Λ.Π. έχει γράψει υπέροχα ερωτικά τραγούδια που έχουν ερμηνεύσει γυναίκες), του εργάτη βιοπαλαιστή, του μερακλή της ταβέρνας και του γλεντιού, της μάνας που θρηνεί για το γιό της κλπ. κλπ. Γίνεται πειρατής και κουρσάρος στον "Σεβάχ το θαλασσινό". Γίνεται παλικάρι που γλεντάει και πίνει στο "Δέκα παλικάρια".  Γίνεται ερωτευμένο κορίτσι της γειτονιάς στον "Αρχηγό" και στο "Χρόνια χελιδόνια". Ακόμα και ως πατέρας που απευθύνεται στο γιό του έχει γράψει στίχους ("Γιέ μου, γιέ μου"). Είναι πολυγραφότατος και η θεματολογία του καλύπτει σχεδόν τα πάντα, όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής.
Μορφολογικά ο στίχος του Παπαδόπουλου ακολουθεί παραδοσιακές φόρμες. Είναι απλός και απέριττος, χωρίς μεγαλοστομίες, αλλά έντονα λυρικός και ευαίσθητος. Γράφει σε παραδοσιακό στίχο με μέτρο και ομοιοκαταληξία. Άλλωστε στο είδος του τραγουδιού που υπηρέτησε επί τόσα χρόνια ο Λ.Π. η δομή του στίχου είναι συνήθως συγκεκριμένη και παραδοσιακή, με μέτρο, ρίμα, κουπλέ και ρεφρέν. Χρησιμοποιεί απλές, καθημερινές λέξεις και εκφράσεις, παίζει με τη λαϊκή γλώσσα, χρησιμοποιεί κάποιες φορές ιδιωματισμούς και ντοπιολαλιές. Παρ' ότι παραδοσιακός στη φόρμα, έχει δώσει και εξαιρετικά δείγματα γραφής σε πιο ελεύθερο, ανομοιοκατάληκτο στίχο, ειδικά σε αποδόσεις της ποίησης μεγάλων ξένων ποιητών, όπως ο Λόρκα, ο Νερούδα, ο Ναζίμ Χικμέτ κ.ά. Ιδού ένα τέτοιο δείγμα από ένα ελάχιστα γνωστό τραγούδι του, το "Γυναίκα μήλο σάρκινο", ελεύθερη απόδοση ποιήματος του Pablo Neruda: 

Γυναίκα, μήλο σάρκινο
και άρωμα από φύκια,
γυναίκα από πηλό και φως
κι ολόγιομο φεγγάρι,
τάχα ποια λάμψη σκοτεινή
βγαίνει απ’ τις κολόνες σου
και ποια πανάρχαιη νυχτιά
σε σένα αγγίζει ο άντρας;

Ένα τραγούδι από νερό
κι αστέρια είν’ η αγάπη.
Είναι μια μάχη απ’ αστραπές
κι από πνιχτόν αγέρα.
Και καταιγίδες άξαφνες
είν’ η αγάπη, αγάπη μου,
και νικημένα δυο κορμιά
από δυο στάλες μέλι.

Με τα φιλιά μου σεργιανώ,
γυναίκα, το άπειρό σου,
τις όχθες και τους ποταμούς
και τα μικρά χωριά σου,
ώσπου η φλόγα του έρωτα
από σοκάκια να τηνα
χιλιόγλυκα να ξεχυθεί
και στεναγμός να γίνει.

Ένα τραγούδι από νερό...

Και στη σειρά τραγουδιών "Αχ, έρωτα!" όπου αποδίδει ποίηση του Λόρκα, θρηνεί με μοναδικό τρόπο για τον τραγικό και άδικο θάνατο:

Μέρα γεμάτη θλίψη στη Γρανάδα
κλαίνε κι οι πέτρες της ακόμα
σα βλέπουν να πεθαίνει στην κρεμάλα
γιατί δεν πρόδωσε η όμορφη Μαριάννα... 

Το αφιέρωμα αυτό είναι πολύ μικρό για να χωρέσει αντιπροσωπευτικό έστω δείγμα της δουλειάς του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Θα κλείσω με δύο από τα πολύ γνωστά και "κλασικά" του τραγούδια, που είναι για μένα έξοχα δείγματα του ποιητικού του ταλέντου αλλά και της ευαισθησίας του.

"ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ" σε μουσική Μίμη Πλέσσα, από τον δίσκο "Ο Δρόμος" (1969)

Χθες μεσάνυχτα και κάτι κατηφόρισα
στην μικρή την πλατεΐτσα που σε γνώρισα
Κάποιο άγαλμα που μ’ είδε με θυμήθηκε
και τον πόνο μου να ακούσει δεν αρνήθηκε

Και του μίλησα για σένα και για μένανε
και τα μάτια του βουρκώναν και όλο κλαίγανε
Του ’πα για το φέρσιμό σου και για τα άλλα σου
τα ασυγχώρητα τα λάθη τα μεγάλα σου

Κι ύστερα με πιάσαν θεέ μου κάτι κλάματα
που με βρήκανε κουρέλι τα χαράματα
Με το άγαλμα ως το δρόμο προχωρήσαμε
μου εσκούπισε τα μάτια και χωρίσαμε




ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ ΣΤΗΝ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ" σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου (1970)

Το απομεσήμερο έμοιαζε να στέκει
σαν αμάξι γέρικο στην ανηφοριά
κάθε απομεσήμερο στο παλιό μας στέκι
πίσω απ’ το μαγέρικο του Ντελη βοριά

Κι όλα μοιάζαν ουρανός και ψωμί σπιτίσιο
κι όλα μοιάζαν ουρανός και γλυκό γλυκό ψωμί

Γνώριζες τα βήματα ξέκρινα τους ήχους
και φωτιές ανάβαμε με σβηστή φωνή
τις βραδιές συνθήματα γράφαμε στους τοίχους
πέφταμε φωνάζοντας κάτω οι Γερμανοί

Κι όλα μοιάζαν ουρανός και ψωμί σπιτίσιο
κι όλα μοιάζαν ουρανός και πικρό πικρό ψωμί

Τάχα τι να ζήλεψαν στα χλωρά σου μάτια
που γιομαν τ’ απόβραδο γλύκα πρωινή
ήρθαν και βασίλεψαν τα βαθιά σου μάτια
κάποιο Σαββατόβραδο στην Καισαριανή

Κι όλα γίναν κεραυνός, πελαγίσια αρμύρα
κι όλα γίναν κεραυνός και πικρό πικρό ψωμί



Οι μοναδικές ερμηνείες του Πουλόπουλου και του Μπιθικώτση έχουν καταστήσει και τα δύο τραγούδια διαχρονικά.
Για έναν δημιουργό σαν τον Λευτέρη Παπαδόπουλο δεν χρειάζονται περισσότερα λόγια. Μιλάει γι' αυτόν το τεράστιο και πολυποίκιλο έργο του, τα αγαπημένα του τραγούδια που έχουν τραγουδηθεί από γενιές ολόκληρες Ελλήνων, και που θα συνεχίσουν να τραγουδιούνται και στο μέλλον, ποιος ξέρει για πόσο ακόμη...

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Αγαπημένοι στιχουργοί στο ελληνικό τραγούδι (4): Μανώλης Ρασούλης

  Στα τέλη της δεκαετίας του '70, λίγο μετά τη μεταπολίτευση, εμφανίστηκε στα μουσικά πράγματα της χώρας, πλάι τους ήδη μεγάλους και κατ...