Αγαπημένοι στιχουργοί στο ελληνικό τραγούδι (4): Μανώλης Ρασούλης

 

Στα τέλη της δεκαετίας του '70, λίγο μετά τη μεταπολίτευση, εμφανίστηκε στα μουσικά πράγματα της χώρας, πλάι τους ήδη μεγάλους και καταξιωμένους του χώρου, το όνομα ενός νέου στιχουργού: Μανώλης Ρασούλης. Ο δίσκος "Η εκδίκηση της γυφτιάς" που κυκλοφόρησε το 1978 σε στίχους δικούς του και μουσική του Νίκου Ξυδάκη, τάραξε τα νερά της ελληνικής δισκογραφίας, μουσικά και στιχουργικά. Επρόκειτο ουσιαστικά για ένα νέο είδος μουσικού ακούσματος που πάντρευε λαϊκούς και παραδοσιακούς ήχους με πιο σύγχρονες μουσικές φόρμες. Εμβληματική η ερμηνεία του Νίκου Παπάζογλου, στα περισσότερα από τα τραγούδια, που έδωσε έναν ξεχωριστό χαρακτήρα με την αναγνωρίσιμη και πολύ ιδιαίτερη χροιά της φωνής του.   
Αν και η "Εκδίκησης της Γυφτιάς" ήταν η πρώτη του στιχουργική δουλειά, ο Μανώλης Ρασούλης δεν ήταν καινούργιος στα πολιτιστικά πράγματα της Ελλάδας. Ήδη από το 1965 ζούσε στην Αθήνα (ήταν γεννημένος στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1945) και σπούδαζε σκηνοθεσία. Την ίδια εποχή γράφει ποιήματα, σενάρια και τραγουδάει ερασιτεχνικά σε μπουάτ της Πλάκας, ενώ γνωρίζει τον Μάνο Λοΐζο, τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και τον Διονύση Σαββόπουλο. Συγχρόνως δουλεύει στην εφημερίδα της Αριστεράς "Δημοκρατική Αλλαγή".
Με την επιβολή της χούντας των συνταγματαρχών το 1967 συλλαμβάνεται από το καθεστώς αλλά γρήγορα αφήνεται ελεύθερος, αφού δεν προέκυψε τίποτα εις βάρος του. Φεύγει για το Λονδίνο όπου και παραμένει για περισσότερα από έξι χρόνια κάνοντας διάφορες δουλειές του ποδαριού για να επιβιώσει. Παίρνει μέρος στον γαλλικό Μάη του '68 στο Παρίσι, όπου μάλιστα ξυλοκοπήθηκε και νοσηλεύτηκε. Στο Παρίσι έρχεται σε επαφή με το τροτσκιστικό κίνημα και προσχωρεί σε αυτό. 
Μετά την πτώση της δικτατορίας το 1974, επιστρέφει στην Ελλάδα και πιάνει δουλειά στα ναυπηγεία Ανδρεάδη όπου παίρνει ενεργό μέρος στις απεργιακές κινητοποιήσεις και πρωτοστατεί στο εργατικό κίνημα. Το 1978 συμμετέχει τραγουδώντας στο δίσκο του Μάνου Λοΐζου "Τα Νέγρικα" ενώ την ίδια χρονιά κάνει το στιχουργικό του ντεμπούτο στην δισκογραφία με την "Εκδίκηση της γυφτιάς".

Τέμπη, δυο χρόνια μετά...

Τον λύκο τον φτύνανε κι αυτός έλεγε 'βρέχει'. Αυτή την παροιμία συνήθιζε να λέει η μάνα μου για να περιγράψει τον αναίσθητο, χοντρόπετσο άνθρωπο, αυτόν που δεν καταλαβαίνει από προσβολές, που δεν νοιώθει από την κατακραυγή και την περιφρόνηση και συνεχίζει απτόητος την "δουλειά του". Ο λύκος είναι ο αρχετυπικός κακός των παραμυθιών και των παροιμιών. Ο καημένος ο λύκος... Είχε βλέπετε το κακό συνήθειο να θέλει να... επιβιώσει και όταν τον ζόριζε η πείνα την έπεφτε συχνά-πυκνά στα κοπάδια των κτηνοτρόφων. Κι αυτό δεν του το συγχωρούσαν με τίποτα οι άνθρωποι των παλιών αγροτοκτηνοτροφικών κοινωνιών μας.

Αυτό που έγινε την περασμένη Παρασκευή, 28 Φλεβάρη, στην Αθήνα και σε δεκάδες, εκατοντάδες άλλες πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού δεν έχει προηγούμενο στην νεότερη πολιτική μας ιστορία, τουλάχιστον από τη μεταπολίτευση και μετά. Πρόκειται για ένα γεγονός τεράστιας σπουδαιότητας και ύψιστης πολιτικής σημασίας. Οι συγκεντρώσεις με αφορμή την επέτειο των δύο χρόνων από τη φρικτή τραγωδία των Τεμπών που συγκλόνισε της Ελλάδα, ήταν πραγματικά μεγαλειώδεις και πρωτοφανείς. Προσωπικά, άλλη μια φορά θυμάμαι τόσο πολύ κόσμο να κατεβαίνει στους δρόμους της Αθήνας. Στην προεκλογική ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου το 1985 στην πλατεία Συντάγματος, βρισκόμουν στην Ομόνοια και γύρω μου υπήρχε πυκνός κόσμος. Όμως τότε ήταν άλλες οι συνθήκες και άλλες οι μέθοδοι με τις οποίες δινόταν η προεκλογική μάχη. Εκατοντάδες πούλμαν από όλα τα σημεία της χώρας μετέφεραν ενθουσιώδεις και παραληρούντες οπάδούς για να δώσουν όγκο και παλμό στη συγκέντρωση του "ηγέτη". Εκατοντάδες μικρά λαϊκά "ποτάμια" συνέρρεαν απ' όλη την Ελλάδα και ενώνονταν στην Αθήνα σε μια τεράστια λαοθάλασσα. 

Ο Ερωτόκριτος, ένα παραμύθι με αντοχή στο χρόνο.

 Στη ζωή κάθε ανθρώπου υπάρχουν κάποια έργα (μουσικά, λογοτεχνικά, θεατρικά, κινηματογραφικά) που τον έχουν σημαδέψει, που αποτελούν σημεία αναφοράς γι' αυτόν. Για μένα ο "Ερωτόκριτος", το λαϊκό έπος του Βιντσέντζου Κορνάρου, είναι ένα από αυτά. Ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή μαζί του ως μαθητής στο Λύκειο ακόμα, μέσα από μια ανθολογία νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπου τον ανέφερε, επί τροχάδην μάλλον, εστιάζοντας περισσότερο σε κάποια αποσπάσματα και σε κάποια παροιμιώδη δίστιχα που μας έχει "κληροδοτήσει". Όμως το πρώτο κλικ έγινε λίγο αργότερα, στα 19-20 περίπου όταν ακούγοντας κρατικό ραδιόφωνο (άκουγα πολύ ραδιόφωνο τότε) άκουσα εκτεταμένα αποσπάσματα από τον "Ερωτόκριτο", τον δίσκο που κυκλοφόρησε το 1976 με Νίκο Ξυλούρη και Τάνια Τσανακλίδου στις ερμηνείες. Δεν θυμάμαι αν ήταν Πρώτο, Δεύτερο ή Τρίτο Πρόγραμμα, αλλά θυμάμαι ότι η εκπομπή ήταν non-stop, χωρίς ενδιάμεσα σχόλια και επεξηγήσεις δηλαδή και αφού παίχτηκε μεγάλο μέρος του δίσκου ακούστηκε μια γυναικεία "ραδιοφωνική" φωνή να λέει: "Ακούσατε αποσπάσματα από τον 'Ερωτόκριτο' του Βιντσέντζου Κορνάρου, σε ενορχήστρωση Χριστόδουλου Χάλαρη". Περιττό να πω ότι το όλο άκουσμα με μάγεψε και άρχισα να αναζητώ μανιωδώς τον δίσκο (σε βινύλιο εννοείται), κάτι όχι και ιδιαίτερα δύσκολο βέβαια. Έτσι μετά από λίγες μέρες ο "Ερωτόκριτος" βρισκόταν στη δισκοθήκη μου. Αφού τον "έλιωσα" ακούγοντάς τον, και αφού έμαθα απέξω όλους τους στίχους των κομματιών, πέρασα στο επόμενο, και πιο συναρπαστικό στάδιο: την αναζήτηση του βιβλίου. Έψαξα αρκετά, σε κεντρικά βιβλιοπωλεία, και τελικά κατέληξα σε μια έκδοση των εκδόσεων "ΑΣΤΗΡ",  του 1983 με εισαγωγή από τον Λίνο Πολίτη. Πρόκειται ουσιαστικά για την τέταρτη έκδοση της αρχικής του 1952, με δεύτερη έκδοση το 1968 και τρίτη το 1976.

 

Βέβαια ο "Ερωτόκριτος" του Κορνάρου δεν είναι ένα εύκολο ανάγνωσμα. Είναι ένα έπος που αποτελείται από  10.012 δεκαπεντασύλλαβους στίχους, γραμμένους στην κρητική διάλεκτο του 17ου αιώνα, και είναι, τόσο από πλευράς έκτασης, όσο και από πλευράς κατανόησης, ένα δύσκολο βιβλίο. Αυτό όμως που με συνεπήρε περισσότερο εκτός από το έργο αυτό καθ' αυτό, ήταν η εκτεταμένη εισαγωγή του, όπου εξετάζεται εξαντλητικά το θέμα των πηγών, της χρονολόγησης του έργου και (το πιο γοητευτικό απ' όλα) της ταυτότητας του ποιητή.

Αγαπημένοι στιχουργοί στο ελληνικό τραγούδι (3): Λευτέρης Παπαδόπουλος.

 Ξεκινώντας να γράψω για τον Λευτέρη Παπαδόπουλο είχα εξαρχής ένα πρόβλημα: ήταν τόσα πολλά αυτά που έχει γράψει, τόσο μεγάλο σε έκταση αλλά και σε ποικιλία το στιχουργικό του έργο που δεν ήξερα πραγματικά από πού ν' αρχίσω και πού να τελειώσω! Χωρίς να έχω κοιτάξει αριθμούς και στατιστικές ρισκάρω να πω ότι ο Παπαδόπουλος είναι ο πολυγραφότερος Έλληνας στιχουργός.

Τον Λευτέρη Παπαδόπουλο τον "γνώρισα" μέσα από την τηλεοπτική εκπομπή των '70ς "Να η ευκαιρία" όπου ήταν ο ένας από τους πέντε κριτές που βαθμολογούσαν τους διαγωνιζόμενους. Ήταν αυστηρός στους βαθμούς του, βλοσυρός συνήθως, σπανίως χαμογελούσε και τα "έλεγε χύμα" κριτικάροντας το έργο των παιδιών που πήγαιναν να διαγωνιστούν. Αντιπαθούσε τον χαρακτηρισμό "ελαφρολαϊκό τραγούδι" που ήταν της μόδας τότε και χαρακτήριζε κάποια τραγούδια της εποχής με μοντέρνα ενορχήστρωση και "ολίγον από μπουζούκι" (ας πούμε Βοσκόπουλος, Μαρινέλλα, Δούκισσα, Λίτσα Διαμάντη). Αν κάποιος επίδοξος τραγουδιστής του έλεγε "εγώ τραγουδάω ελαφρολαϊκά", γινόταν πυρ και μανία. "Τι είναι αυτό, δεν υπάρχει τέτοιο πράμα, αυτό είναι ένα μπασταρδεμένο είδος" ήταν κάποιες από τις αντιδράσεις του στο άκουσμα της λέξης "ελαφρολαϊκό". Δεν το κρύβω ότι ακούγοντας όλα αυτά αρχικά μου είχε γίνει ελαφρώς αντιπαθής γιατί τον θεωρούσα υπερβολικό και ελαφρώς κολλημένο. Βεβαίως τότε ήμουν στις αρχές της εφηβείας, άκουγα κυρίως ξένα και δεν είχα ανακαλύψει ακόμα τον τεράστιο κόσμο των τραγουδιών του. 

Και τι δεν έχει γράψει λοιπόν ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Για 60 και πλέον χρόνια έγραφε στίχους για τραγούδια και έχει συνεργαστεί με όλους τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες. Μάνο Λοΐζο, Σταύρο Ξαρχάκο, Σταύρο Κουγιουμτζή, Μίμη Πλέσσα, Γιάννη Σπανό, Χρήστο Νικολόπουλο, Απόστολο Καλδάρα, Χρήστο Λεοντή, Μίκη Θεοδωράκη, Γιώργο Κατσαρό, Γιάννη Μαρκόπουλο κ.ά.

Τραγούδια του έχουν τραγουδήσει ο Καζαντζίδης, ο Μπιθικώτσης, η Μαρινέλλα, ο Πουλόπουλος, ο Διονυσίου, ο Πάριος, ο Νταλάρας, ο Μητσιάς, η Αλεξίου, ο Κόκοτας, η Μοσχολιού, η Τσανακλίδου, ο Βοσκόπουλος, η Γαλάνη, η Φαραντούρη, ο Μητροπάνος, η Γλυκερία, ο Καλατζής, η Κουμιώτη κλπ. Δηλαδή πρακτικά όλοι οι μεγάλοι και σπουδαίοι ερμηνευτές των τελευταίων 60 χρόνων έχουν τραγουδήσει σε κάποια στιγμή της καριέρας τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Τα 50 χρόνια της μεταπολίτευσης με αριθμούς.

 Συμπληρώνονται σε λίγες μέρες 50 χρόνια από την 24η Ιουλίου 1974, όταν η χούντα κατέρρευσε υπό το βάρος της κυπριακής τραγωδίας και αποκαταστάθηκε η δημοκρατία στην Ελλάδα. 50 χρόνια είναι πολύ λίγος χρόνος μέσα στην Ιστορία αλλά συγχρόνως και πάρα πολύς με τα κριτήρια της ανθρώπινης ζωής, περισσότερο από το μισό μιας ανθρώπινης ζωής ας πούμε. Και πάντως είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για απολογισμούς. Σ’ αυτό το άρθρο δεν πρόκειται να ασχοληθώ με όσα γίνανε και όσα δεν γίνανε αυτά τα 50 χρόνια, με τα πεπραγμένα δηλαδή των κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης. Θα ασχοληθώ μόνο με τους “αριθμούς” της 50ετίας, πώς αποτυπώνονται δηλαδή αυτά τα 50 χρόνια στατιστικά. Και ξεκινάμε από το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα για να προχωρήσουμε μετά και στα υπόλοιπα.

Πρόεδροι της Δημοκρατίας: Στον ανώτατο πολιτειακό θώκο έχουν αναδειχτεί 8 άτομα, κατά σειράν: Μιχαήλ Στασινόπουλος, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Κωνσταντίνος Καραμανλής, Χρήστος Σαρτζετάκης, Κωστής Στεφανόπουλος, Κάρολος Παπούλιας, Προκόπης Παυλόπουλος και Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Εάν εξαιρέσουμε τον πρώτο που ήταν “υπηρεσιακός”, από τους υπόλοιπους 7, εκλεγμένους από τη Βουλή προέδρους, οι 3 έκαναν διπλή θητεία, 2 πενταετίες δηλαδή (Καραμανλής, Στεφανόπουλος και Παπούλιας).