Το τέλος των ψευδαισθήσεων.

Τα όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας είναι σα να επιβεβαιώνουν μέσα μου μια διαπίστωση που έχω κάνει εδώ και αρκετό καιρό, ότι δηλαδή πορευόμαστε αργά αλλά σταθερά προς ένα καθεστώς ημι-ερντογανικού τύπου, έναν συγκαλυμμένο ολοκληρωτισμό με επικάλυψη δημοκρατίας. Βεβαίως η Ελλάδα δεν πρωτοτυπεί ούτε και είναι μόνη της σ' αυτή την πορεία, αφού τα μηνύματα από το διεθνές πολιτικό σύστημα κάθε άλλο παρά αισιόδοξα είναι. Αλλά ας μη μιλήσουμε για Τραμπ και Όρμπαν, ας μη μιλήσουμε για τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες που οι περισσότερες κυβερνιούνται από οργανωμένες μαφίες, ας μη μιλήσουμε για τη "δημοκρατία" στη Ρωσία του Πούτιν, που "εξαφανίζει" αντιφρονούντες... Ας περιοριστούμε στα καθ' ημάς, εδώ στην χώρα "που γέννησε τη δημοκρατία" κατά το γνωστό κλισέ.

Η πρώτη και κύρια διαπίστωση που κάνει οποιοσδήποτε καλόπιστος παρατηρητής της πολιτικής μας ζωής είναι πως όλα τα αναχώματα, τα προπύργια της δημοκρατίας όπως λέγαμε παλιότερα, οι θεσμοί δηλαδή που εγγυώνται την χρηστή και δημοκρατική διακυβέρνηση, έχουν εξασθενήσει πλέον τόσο πολύ που έχουν στην πράξη καταργηθεί. 

1. Το Κοινοβούλιο: Η εικόνα που παρουσιάζει η ελληνική βουλή τα τελευταία χρόνια είναι για γέλια και για κλάματα. Όχι πως παλιότερα τα πράγματα ήταν πολύ καλύτερα. Αλλά εσχάτως η κοινοβουλευτική ομάδα του κυβερνώντος κόμματος (και των κομμάτων της αντιπολίτευσης σε μικρότερο βαθμό) είναι ένας θλιβερός στρατός κλακαδόρων πρόθυμων να υπερψηφίσουν τα πάντα. "Οι βουλευτές έχουν απεριόριστο το δικαίωμα της γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση" λέει το Σύνταγμα (άρθρο 60). Αστεία πράγματα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια διάταξη κενή περιεχομένου. Οποιαδήποτε διαφοροποίηση του βουλευτή σε οποιοδήποτε θέμα συνιστά μέγιστο παράπτωμα κομματικής πειθαρχίας και είναι απλά αδιανόητη. Το πόσο παράλογα λειτουργεί το κοινοβουλευτικό σύστημα φαίνεται από το γεγονός ότι κάποιες φορές (σπάνια) και συνήθως για νομοσχέδια ελάσσονος σημασίας, τα κομματικά επιτελεία δηλώνουν ότι θα αφήσουν τους βουλευτές τους "να ψηφίσουν κατά συνείδηση". Δηλαδή για να ασκήσει ο βουλευτής το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμά του της ψήφου κατά συνείδηση θα πρέπει να λάβει την έγκριση του κόμματος. Και αν αυτό είναι σχεδόν αναμενόμενο για έναν νέο βουλευτή, ο οποίος έχει φιλήσει κατουρημένες κομματικές ποδιές για να μπει στα ψηφοδέλτια, αναρωτιέμαι πόσο πιο εξευτελιστικό και μειωτικό  είναι για τα παλιότερα και πιο έμπειρα κοινοβουλευτικά στελέχη. Να τους υπενθυμίζεται δηλαδή με κάθε ευκαιρία ότι είναι δέσμιοι της κομματικής γραμμής και θα πρέπει "να συμμορφώνονται προς τας υποδείξεις" επί ποινή διαγραφής. 
Τα όσα κωμικοτραγικά έγιναν εσχάτως με τις "επιστολικές ψήφους" στην ψηφοφορία για την προανακριτική του ΟΠΕΚΕΠΕ επιβεβαιώνουν με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι το Κοινοβούλιο έχει απωλέσει προ πολλού τον θεσμικό του ρόλο και οι κοινοβουλευτικές ομάδες των κομμάτων (πρωτίστως του κυβερνώντος) έχουν γίνει "μαντριά" πειθήνιων και υπάκουων προβάτων.

 2. Η Δικαιοσύνη: Εδώ τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι κωμικά εάν δεν ήταν πραγματικά επικίνδυνα. Γιατί η Δικαιοσύνη (υποτίθεται ότι) είναι το τελευταίο καταφύγιο  του αδύναμου απέναντι στον ισχυρό, αλλά και ο κύριος, αν όχι ο μόνος εγγυητής, της νομιμότητας απέναντι σε κάθε μορφή αυθαιρεσίας. Είναι επομένως αυτή που, μεταξύ άλλων, θα πρέπει να ελέγχει την εκτελεστική εξουσία και να την εγκαλεί όταν αυτή αυθαιρετεί και παρανομεί. Ποιος στ' αλήθεια πιστεύει ότι η Δικαιοσύνη σήμερα στην Ελλάδα επιτελεί αυτό τον ρόλο; Εγώ λέω ότι ούτε θέλει ούτε μπορεί.

Δεν θέλει, γιατί δεν έχει καμία απολύτως διάθεση να συγκρουστεί και να "σπάσει αυγά". Η ηγεσία της είναι διορισμένη από την κυβέρνηση (για να μην γελιόμαστε) άρα απόλυτα ελεγχόμενη από αυτήν. Πρόθυμη να κάνει οποιαδήποτε "εξυπηρέτηση" προς τα πραγματικά αφεντικά της. Η εικόνα των γόνων ανώτατων δικαστών που καταλαμβάνουν αίφνης έμμισθες κρατικές θέσεις, ή ακόμα χειρότερα, των ίδιων των δικαστών που όταν συνταξιοδοτούνται τοποθετούνται επικεφαλής "ανεξάρτητων αρχών", προκαλεί αλγεινή εντύπωση σε κάθε υγιώς σκεπτόμενο πολίτη.  
Δεν μπορεί, γιατί είναι δέσμια μιας σειράς νομοθετημάτων, με κορυφαίο τον λεγόμενο "νόμο περί ευθύνης υπουργών", που της δένουν τα χέρια, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι βρίσκεται ένας αδέκαστος δικαστής ή εισαγγελέας που θα θελήσει να κάνει σωστά και έντιμα τη δουλειά του. Θα βρει μπροστά του τοίχο, γιατί όπως κυνικά δήλωσε κορυφαίος υπουργός πρόσφατα "Ποιος αποφασίζει για την παραπομπή; Η Βουλή. Ποιος έχει την πλειοψηφία στη Βουλή; Η κυβέρνηση! Τέλος!" Τόσο απλά...

3. Ο Τύπος: Κάποτε τον αποκαλούσαν "τέταρτη εξουσία". Υποτίθεται ότι πλάι στις τρεις θεσμοθετημένες επίσημες εξουσίες (νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική) υπήρχε και ο Τύπος, που ως τέταρτη εξουσία ήλεγχε τις υπόλοιπες. Σήμερα απλά δεν υπάρχει. Ή τουλάχιστον δεν υπάρχει με την μορφή που τον ξέραμε. Θα μου πείτε, εξιδανικεύεις τον Τύπο του παρελθόντος; Δεν υπήρχαν τότε κομματικές εφημερίδες, πληρωμένοι γραφιάδες, σκανδαλοθηρικά έντυπα, χτυπήματα κάτω από τη μέση; Δεν υπήρχαν εκδοτικά συγκροτήματα που εξέφραζαν και προωθούσαν τα δικά τους ιδιοτελή συμφέροντα; Δεν "ανέβαζαν και κατέβαζαν κυβερνήσεις" κατά το δοκούν, ανάλογα με τα συμφέροντα και τις μπίζνες που είχαν κλείσει οι ιδιοκτήτες τους; Ναι, υπήρχαν όλα αυτά, αλλά ο Τύπος στο σύνολό του, έστω με στρεβλώσεις, έστω με υπερβολές, επιτελούσε σε ένα βαθμό τον ρόλο του, αυτόν δηλαδή του ελέγχου της εξουσίας και επιπλέον ήταν η "φωνή" της κοινωνίας των πολιτών. Σήμερα οι έντυπες εφημερίδες έχουν καταρρεύσει, ελάχιστα διαβάζονται και ελάχιστα επηρεάζουν τα πράγματα. Το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, την τηλεόραση και (κυρίως) στο διαδίκτυο. Τα τηλεοπτικά κανάλια βρίσκονται στα χέρια συγκεκριμένων επιχειρηματικών ομίλων που καμία σχέση δεν έχουν με τον χώρο του Τύπου (κάποιοι τους αποκαλούν και "ολιγάρχες")|και "παίζουν μπάλα" στυγνά και απροκάλυπτα. Η είδηση φιλτράρεται αυστηρά μέσα από το φίλτρο των επιχειρηματικών συμφερόντων του "ομίλου". Το ψεύτικο πασάρεται για αληθινό και το αληθινό αποσιωπάται. Το ασήμαντο και το γελοίο πολλές φορές φιγουράρουν επί ίσοις όροις πλάι το πραγματικά σημαντικό και μεγάλο.
Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει εδώ για την κρατική τηλεόραση η οποία, αν και έχει σαφώς καλύτερα ποιοτικά στάνταρ στο πρόγραμμά της από τα ιδιωτικά κανάλια, στον τομέα της ενημέρωσης είναι δυστυχώς ό,τι πιο μονόπλευρο μπορεί να υπάρξει. Ήταν και είναι το απόλυτο κυβερνητικό φερέφωνο, ο πρόθυμος "παπαγάλος" της εκάστοτε εξουσίας. Με όλες τις κυβερνήσεις και με όλες τις διοικήσεις που την έχουν κατά καιρούς διευθύνει. 
Αν σε όλα αυτά προσθέσει κανείς το "πάρτι" που γίνεται στα σόσιαλ μίντια με τα φέικ νιουζ, τη δολοφονία χαρακτήρων και την απίστευτη χυδαιότητα των χιλιάδων πληρωμένων τρολ που καθυβρίζουν όποιον έχει αντίθετη άποψη από αυτήν του αφεντικού τους, τότε ολοκληρώνεται μία εικόνα, λίγο πολύ εφιαλτική, δυστοπική θα έλεγα για τον Τύπο και το μιντιακό τοπίο στην Ελλάδα.

4. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας: Το Σύνταγμα του 1975, το πρώτο μεταχουντικό Σύνταγμα της 3ης Ελληνικής Δημοκρατίας, θέσπισε το πολίτευμα της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και έδωσε σημαντικές και αυξημένες αρμοδιότητες στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Για να διασφαλίσει δε την αποδοχή του προσώπου του Προέδρου από όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας, όρισε ότι αυτός θα πρέπει να συγκεντρώσει 180 ψήφους στην Βουλή, σε διαφορετική περίπτωση η Βουλή διαλυόταν και προκηρύσσονταν εκλογές. Το πνεύμα του συντάγματος του 1975 ήταν, αφενός ο ΠτΔ να είναι ένα πρόσωπο υψηλού κύρους και αποδοχής και αφετέρου, με κάποιες από τις αρμοδιότητες που του έδινε, να λειτουργεί ως θεσμικό αντίβαρο στην εξουσία της εκάστοτε κυβερνητικής πλειοψηφίας. Όλο αυτό σκεπτικό "ξηλώθηκε" και καταργήθηκε στην πράξη, ουσιαστικά με δύο συνταγματικές αναθεωρήσεις, το 1986 και το 2019. Με την πρώτη αποψιλώθηκε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας από κάποιες (όχι πολλές) αλλά πάντως καθοριστικές εξουσίες που του επέτρεπαν να παρεμβαίνει (υπό προϋποθέσεις) στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Βεβαίως, είναι πολύ μεγάλη κουβέντα αν πρέπει να έχει ο ΠτΔ αυτές τις εξουσίες και τι είδους Πρόεδρο θέλουμε τελικά.
Με την δεύτερη, του 2019, έπεσε και το τελευταίο ανάχωμα που προσπαθούσε να επιβάλει μια στοιχειώδη συναίνεση και αποδοχή του ΠτΔ από τον πολιτικό κόσμο της χώρας. Υποτίθεται ότι ο ΠτΔ θα έπρεπε να είναι ένα πρόσωπο με ευρύτερο κύρος και αποδοχή, γι' αυτό και ο συνταγματικός νομοθέτης είχε προβλέψει την εκλογή του όχι με την απόλυτη πλειοψηφία των 151 βουλευτών, αλλά με διευρυμένη πλειοψηφία 180 ψήφων (τα 3/5 της Βουλής). Σε διαφορετική περίπτωση η Βουλή διαλυόταν και γίνονταν πρόωρες εκλογές. Μετά την συγκρότηση της νέας Βουλής ο ΠτΔ μπορούσε να εκλεγεί και με 151 ψήφους. Με κάποιο τρόπο δηλαδή ο νομοθέτης "πίεζε" τα κόμματα να εξασφαλίσουν ένα μίνιμουμ συναίνεσης προκειμένου να αποφευχθούν οι πρόωρες εκλογές.
Τίποτα από αυτά δεν ισχύει πλέον. Η τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος προβλέπει εκλογή ΠτΔ με 151 ψήφους, άρα καθιστά την εκλογή Προέδρου απλή διεκπεραιωτική υπόθεση της εκάστοτε κυβερνητικής πλειοψηφίας. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν είναι πλέον ένα πρόσωπο ευρύτερου κύρους και αποδοχής αλλά οποιοδήποτε πρόσωπο επιλέξει το κυβερνών κόμμα, δηλαδή στην πράξη ο πρωθυπουργός. Έτσι, απλά και χονδρικά, μεταπίπτει σε έναν υπάλληλο διορισμένο από τον πρωθυπουργό, που μοναδική του δουλειά είναι να υποδέχεται διπλωμάτες και ξένους ηγέτες και να παρίσταται ως "γλάστρα" σε επίσημα δείπνα και δεξιώσεις.

Θα μπορούσα εδώ να προσθέσω μία ακόμα παράγραφο για τις λεγόμενες "ανεξάρτητες αρχές", που υποτίθεται ότι αποτελούν ένα επιπλέον εχέγγυο, μία επιπλέον θωράκιση της δημοκρατίας. Η "ανεξαρτησία" των αρχών αυτών είναι ίσως το κορυφαίο "ανέκδοτο" της μεταπολιτευτικής πολιτικής μας ζωής. Όμως για το ρόλο και τη λειτουργία των "ανεξάρτητων αρχών" θα άξιζε ίσως χωριστό σημείωμα.

Συμπερασματικά: Η δημοκρατία που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα μόνο κατ' επίφαση δημοκρατία είναι. Στην πράξη έχουμε μεταπέσει σε μία "ενός ανδρός αρχή", του πρωθυπουργού. Ή, για να το κάνουμε πιο ακριβές, του πρωθυπουργού και της πέριξ αυτού ηγετικής ομάδας. Οι οποίοι, έχοντας εξασφαλίσει τον έλεγχο της Βουλής, δηλαδή τον μαγικό αριθμό 151, ελέγχουν ουσιαστικά τα πάντα. Την Δικαιοσύνη, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τις Ανεξάρτητες Αρχές. 

Υπάρχει φρένο στη θεσμική κατρακύλα; Υπάρχει σταμάτημα στην "ερντογανοποίηση" της πολιτικής ζωής και της κοινωνίας; Προσωπικά δεν είμαι αισιόδοξος. Ο μόνος τρόπος να αντιστραφεί η κατάσταση είναι να έρθουν στο προσκήνιο υγιείς πολιτικές δυνάμεις με διάθεση να συγκρουστούν και να αλλάξουν πράγματα. Και εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα. Γιατί ο μόνος που μπορεί να το κάνει αυτό (αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν αυτές οι δυνάμεις και λειτουργούν έτσι) είναι ο λαός με την ψήφο του. Και αυτός δεν δείχνει να έχει καμία πρόθεση και διάθεση να το κάνει. Το θηριώδες ποσοστό της αποχής στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις είναι ενδεικτικό της κατάστασης. Δείχνουμε όλοι να βολευόμαστε και να συμβιβαζόμαστε, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, με την υπάρχουσα κατάσταση της σήψης και της θεσμικής παρακμής...